Onderzoek: Steeds minder zzp'ers voorstander van verplichte AOV

De steun onder zzp'ers voor een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) neemt af. 36% van de zzp'ers steunt het huidige overheidsplan om een AOV verplicht te stellen voor zelfstandigen die zelf niks geregeld hebben. In 2021 was dat nog 41%. Vooral de voorgenomen standaard wachttijd van een jaar stuit veel ondernemers tegen de borst. 

Dat blijkt uit onderzoek van Knab onder 1.500 zzp'ers.

Overheid wil sociaal probleem oplossen met verplichte AOV

Nederland kent ruim 1,2 miljoen zzp’ers. Ondernemers die meestal bewust kiezen voor een zekere vrijheid en daarvoor bepaalde risico’s accepteren. Maar de overheid ziet een aantal van die risico’s als sociale problemen die opgelost moet worden. Bijvoorbeeld het feit dat een deel van de zelfstandigen geen financieel vangnet heeft, mochten ze arbeidsongeschikt raken. Daarom werkt de overheid al jaren aan een plan om een AOV voor zzp’ers verplicht te stellen.

Maar hoe groot is dat ‘sociale probleem’ in 2023? Welke voorzieningen treffen zzp'ers tegen arbeidsongeschiktheid? Hoe lang houden ze het financieel vol, mocht hun ondernemersinkomen wegvallen? En wat is de rol van schijnzelfstandigen in deze discussie?

Traditionele AOV niet de enige manier

Om een goed beeld te krijgen van hoe zzp’ers zich verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid, moet je verder kijken dan alleen de traditionele AOV. Van alle ondervraagden heeft 23% een AOV. Echter, een groter deel verzekert zich op een andere manier van een inkomen. In totaal geeft 58% van de ondervraagde zzp'ers aan financieel íets geregeld te hebben voor het geval ze langdurig ziek of arbeidsongeschikt raken. 

De tabellen in dit artikel lees je op je mobiel het beste in landscape-mode.

Vooral zzp’er met hoog inkomen neemt maatregelen

Inzoomend op de inkomens van de zzp'ers, zie je een kloof ontstaan tussen de lage en hoge inkomens. Hoe hoger het besteedbaar inkomen, des te vaker zzp’ers iets regelen voor als ze arbeidsongeschikt raken. Van de groep die maandelijks meer dan € 3.000 overhoudt om te besteden, hebben ruim zeven op de tien zzp'ers iets geregeld. Dat aandeel neemt razendsnel af naarmate het inkomen daalt.

Dat veel zzp'ers geen traditionele AOV nemen vanwege het prijskaartje, blijkt ook uit deze cijfers. Onder de minst verdienende zzp'ers heeft slechts 6% een AOV. Bij de zzp'ers met een besteedbaar inkomen boven de € 3.000 gaat het om 30 tot 40%. 

“Als een AOV betaalbaar gemaakt wordt, kunnen we er gewoon zelf voor zorgen. Een verplichting is dan helemaal niet nodig. Ik wil wel iets regelen, maar de AOV-premie is voor mij simpelweg onbetaalbaar. Bovendien haalt de overheid ook steeds meer fiscale voordelen weg, waardoor ondernemen wel heel duur en risicovol wordt. Mocht mijn inkomen als ondernemer wegvallen dan kan ik maar een paar maanden m'n kosten dekken.” Ervaren zzp'er - Zakelijke dienstverlening - Besteedbaar inkomen: Minder dan € 2.000

Kosten met afstand de grootste drempel

We vroegen degenen die niets geregeld hebben naar hun argumenten. Bijna de helft geeft aan dat de kosten van een inkomensverzekering voor hen te hoog zijn. Anderen noemen als voornaamste reden dat ze net beginnen met ondernemen of dat ze juist bijna met pensioen gaan. 12% regelt niets, omdat ze het risico dat ze arbeidsongeschikt raken laag inschatten. 

Veel onverzekerden houden het geen jaar vol zonder inkomsten

In totaal geeft 42% dus aan helemaal niets geregeld te hebben en ook niet voldoende eigen vermogen te hebben. Van die groep houden vier op de tien het financieel gezien - naar eigen zeggen - geen jaar vol, mocht hun inkomen als ondernemer wegvallen. Dat betekent dat ze binnen één jaar hun kosten niet meer kunnen dekken wanneer ze arbeidsongeschikt raken.

"Voldoende" eigen vermogen
Eén op de vijf geeft aan voldoende eigen vermogen te hebben om langdurig inkomensverlies op te vangen. In de tabel hierboven kun je zien dat 83% van die groep het langer dan een jaar vol denkt te kunnen houden. 53% zingt het - naar eigen zeggen - zelfs langer dan vijf jaar uit. Al moet je jezelf niet te snel rijk rekenen.

"Uit de reacties in het onderzoek blijkt dat niet iedereen altijd een goed beeld heeft van de risico’s. Een veertiger die nu twee keer modaal verdient en zich geen zorgen maakt omdat hij ergens nog wel een ton heeft liggen. Die moet wel beseffen dat dat potje snel leegraakt als hij niet meer kan ondernemen. Zonder verder iets te regelen, ben je dan binnen no-time aangewezen op de bijstand. Hoe groot je vermogen moet zijn om als 'voldoende' te kunnen bestempelen, is van heel veel factoren afhankelijk.” Oskar Barendse, Financieel Expert bij Knab

Wel een probleem, niet de juiste oplossing

De overheid ziet de onverzekerdheid van zzp'ers dus als een sociaal probleem, maar hoe kijken zzp'ers er zelf tegenaan? De meesten (58%) erkennen het probleem. Alleen ziet een groot deel het huidige overheidsplan voor een AOV-verplichting niet als de juiste oplossing.

Zo gaat de verplichte AOV eruitzien
Het plan – dat overigens tot minimaal 2027 in de politieke ijskast staat – ziet er kortweg als volgt uit: Ondernemers die zelf nog niks geregeld hebben, worden verplicht een AOV af te sluiten bij een verzekeraar. De premie wordt inkomensafhankelijk, ongeveer 8% van je inkomen met een maximum van € 220 per maand.

De verplichte AOV dekt maximaal het minimumloon. In 2024 is dat minimumloon € 2.216,67 per maand (bruto) bij een 40-urige werkweek. Bovendien komt er een standaard wachttijd; een eerste periode waarin niet wordt uitgekeerd. Een soort eigen risico. Hoe lang die periode is, staat nog niet vast. In veel berichten klinkt de termijn van één jaar.

Steun voor plan neemt af
Het plan wordt door ondernemers nog niet enthousiast ontvangen. De steun neemt zelfs af nu er wat meer details bekend zijn. Ruim een jaar geleden steunde 41% van de zzp'ers nog het idee van een verplichting. Nu is dat percentage gedaald naar 36%. Opvallend is wel dat het plan onder starters duidelijk meer steun heeft dan onder ervaren ondernemers.

Lange wachttijd grootste obstakel
De stemming slaat om wanneer de overheid de verplichte wachttijd zou verkorten. We legden de zzp'ers de volgende stelling voor: “Het idee van de verplichte AOV is goed, behalve de wachttijd van een jaar (die is te lang).”

In totaal is 57% van de ondervraagden het eens met deze stelling. Ook hier zijn starters weer het meest enthousiast (66%), maar zelfs onder de meest ervaren ondernemers is dan een meerderheid vóór (52%). De wachttijd lijkt dus de knop om aan te draaien, wil de overheid een meerderheid achter zich krijgen.

Heel goed dat hier nu over wordt nagedacht. De groep zelfstandig ondernemers is al groot en zal de komende tijd alleen maar toenemen. Ingrijpen lijkt me goed en onvermijdelijk. Ik vind het niet erg om veel te betalen voor een AOV, maar die wachttijd moet echt korter. Net zoals wanneer je uitvalt in loondienst. Dan word je toch ook direct opgevangen? Waarom zou een ondernemer dan eerst zo'n lange tijd moeten wachten?” Startende zzp'er - ICT & Communicatie - Besteedbaar inkomen: € 2.000 - € 3.000.

Maak haast met de aanpak van schijnzelfstandigheid

Er is de laatste jaren steeds meer te doen om schijnzelfstandigen: de situatie waarin het lijkt alsof iemand als zelfstandige werkt, maar in feite (en volgens de wet) een loondienst-relatie heeft met de werkgever. Sommige bedrijven stimuleren dit, omdat ze op die manier minder sociale premies hoeven af te dragen.

"Maak haast met aanpak schijnzelfstandigheid" 
60% van de zzp’ers vindt dat de overheid haast moet maken met de aanpak van die schijnzelfstandigheid. De overheid wil dat ook, maar stuntelt met een juiste manier om dat te doen. Wetgeving verandert regelmatig en wordt bovendien niet of nauwelijks gehandhaafd. Tegelijkertijd versoberen ze wel de fiscale voordelen van het ondernemerschap, in de hoop schijnzelfstandigen te motiveren om een baan in loondienst te nemen.

Van dat beleid heeft ook de ‘bewuste’ zzp’er last. Die ervaart dat de overheid alle zelfstandigen over één kam scheert, wanneer het aankomt op wet- en regelgeving. 

"Schijnzelfstandigheid moet de overheid aanpakken door het voor werkgevers aantrekkelijker maken om mensen in loondienst te nemen. Niet door de fiscale voordelen voor ondernemers weg te nemen. En ook niet door álle zelfstandigen – dus ook gezonde ondernemers die bewust bepaalde risico's nemen – te verplichten om een AOV te nemen." Ervaren zzp'er - Bouw - Besteedbaar inkomen: € 3.000 - € 4.000

Van alle ondervraagde zzp'ers geeft 7% aan dat ze hun huidige werk liever in loondienst zouden willen doen. Dit zijn niet per definitie schijnzelfstandigen, maar wel mensen die waarschijnlijk niet bewust voor het ondernemerschap hebben gekozen. Onder de laagste inkomens ligt dat percentage op 10%. 

Knab: Meerdere manieren om verplichting betaalbaar te maken

Nadine Klokke (CEO Knab): "Dit onderzoek toont dat nog steeds veel ondernemers kwetsbaar zijn voor de gevolgen van arbeidsongeschiktheid. Net als de overheid en de zzp'ers zelf zien wij dat als een sociaal probleem dat opgelost moet worden. Als het de overheid lukt om de premie te verlagen of de wachttijd te verkorten, steunen wij het idee.

Zo'n lagere premie - of kortere wachttijd - kun je bewerkstelligen door een AOV voor álle werkenden te verplichten en niet alleen voor zzp'ers. Zorg er tegelijkertijd voor dat het aantal schijnzelfstandigen wordt teruggedrongen. Op die manier dragen de grote bedrijven een eerlijker deel bij aan het sociale stelsel. 

Met Knab pakken wij de verantwoordelijkheid om zzp'ers nog beter te informeren. Je kunt immers beter nu al iets regelen dan de eventuele verplichting afwachten. Zeker zzp'ers met een kleine portemonnee kunnen bijvoorbeeld geholpen zijn met een goedkoper alternatief zoals crowdsurance of een broodfonds."