Zzp'ers: Onderwijs moet het ondernemende vuurtje eerder aanwakkeren

Ondernemerschap leer je niet uit boeken. Je leert het vooral door doen, proberen, bijsturen en af en toe keihard op je gezicht gaan. Toch geven veel ondernemers aan dat het middelbaar onderwijs hierin meer kan betekenen. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van Knab onder ruim 1.000 zelfstandig ondernemers. Maar liefst 83% zegt dat er op hun middelbare school nauwelijks aandacht was voor ondernemerschap. En dat vinden ze zonde. Want hoewel je ondernemen niet kunt ‘aanleren’ zoals wiskunde of grammatica, kun je de mindset erachter wel stimuleren: nieuwsgierigheid, initiatief, kansen zien, fouten durven maken.
Laatst geüpdatet
10 december 2025
Leestijd
2 minuten
- Laatst geüpdate: 10 december 2025
- Leestijd: 2 minuten

Ondernemerschap leer je niet uit boeken. Je leert het vooral door doen, proberen, bijsturen en af en toe keihard op je gezicht gaan. Toch geven veel ondernemers aan dat het middelbaar onderwijs hierin meer kan betekenen. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van Knab onder ruim 1.000 zelfstandig ondernemers.

Maar liefst 83% zegt dat er op hun middelbare school nauwelijks aandacht was voor ondernemerschap. En dat vinden ze zonde. Want hoewel je ondernemen niet kunt ‘aanleren’ zoals wiskunde of grammatica, kun je de mindset erachter wel stimuleren: nieuwsgierigheid, initiatief, kansen zien, fouten durven maken.

Onderwijs-285288-edited

Er zijn meer opties dan alleen in loondienst

Als we ondernemers vragen wat ze – met de ervaring van nu – anders zouden doen, komt één antwoord opvallend vaak terug: ze zouden eerder zijn begonnen. Veel ondernemers ontdekten pas laat dat ‘iets voor jezelf beginnen’ überhaupt een optie was. Doordat er op hun middelbare school nauwelijks serieus over gesproken werd, bleef ondernemerschap lang iets abstracts.
 
"Ik denk dat het goed is dat ondernemerschap wordt uitgelegd als een mogelijkheid die ook bestaat naast de "traditionele" loopbaan. Als je niet uit een ondernemersgezin komt, kan het anders lang duren voordat je oog krijgt voor deze optie."
Interim manager (Studierichting: Bouw / Installatie / Techniek)
Een kleinere groep zegt blij te zijn met elke stap – ook de omwegen – die ze hebben gemaakt. Aangezien die hebben bijgedragen aan waar ze nu staan. Maar de rode lijn is duidelijk: voor veel ondernemers kwam de overstap naar het ondernemerschap pas laat, en achteraf gezien hadden ze die graag eerder gemaakt.
 
Gemiddeld genomen starten ondernemers pas rond hun 42e voor zichzelf.

Leer scholieren al ondernemende vaardigheden

Ruim 8 op de 10 ondernemers vinden dat middelbare scholen ondernemerschap als (keuze)vak zouden moeten aanbieden. Niet om voor jezelf te beginnen op je 16e, maar om jongeren eerder kennis te laten maken met ondernemende vaardigheden:

  • Je eigen ideeën serieus durven nemen
  • Fouten durven maken
  • Kansen zien en onderzoeken
  • Zelfvertrouwen opbouwen
  • Netwerken en samenwerken
  • Basiskennis over geld en ondernemen
Aandacht op middelbare school Totaal Jonger dan 30 Dertiger Veertiger Vijftiger Zestiger
Vindt dat er op middelbare school onvoldoende aandacht was voor ondernemerschap 83% 81% 83% 84% 82% 85%
Vindt dat ondernemerschap een (keuze)vak moet zijn op middelbare scholen 83% 96% 83% 84% 82% 83%
Wist op de middelbare school al dat hij/zij ondernemer wilde worden 14% 35% 17% 10% 12% 16% 

“Ofndernemendheid ontstaat vooral door te experimenteren, om te gaan met onzekerheid en initiatief te nemen. Dat zijn vaardigheden waar jongeren hun hele werkzame leven profijt van hebben. In het hoger onderwijs zie ik hoe sterk studenten groeien wanneer ze vroeg leren omgaan met complexe maatschappelijke vraagstukken. Op middelbare scholen ontstaan wel initiatieven in die richting, maar het is nog lang niet structureel. Of een leerling iets meekrijgt van ondernemende vaardigheden hangt nu sterk af van de school en de docent. Juist daarom is het waardevol om jongeren al eerder kennis te laten maken met ondernemend gedrag. Niet om meteen een bedrijf te starten, maar om breder voorbereid te zijn op een snel veranderende maatschappij.”

Yvette Baggen, Expert ondernemend leren en universitair docent aan de Wageningen Universiteit.

Van opleiding naar ondernemerschap: het groeit langzaam

De meeste ondernemers uit het onderzoek hebben een hbo- (44%), universitaire (24%) of mbo-opleiding (23%) afgerond. Maar daarna volgt voor de overgrote meerderheid eerst een baan loondienst. En dat eerste hoofdstuk duurt vaak lang. Zeven op de tien werkten meer dan tien jaar in loondienst voordat ze de sprong naar ondernemerschap waagden. 

Wat deed je direct na je hoogst afgeronde opleiding? Percentage
Loondienst 74%
Ondernemen 11%
Combinatie van loondienst & ondernemen 9%
Iets anders 3%
Nog een opleiding 2%
"Route van opleiding tot loondienst was vanzelfsprekend. Route van loondienst naar ondernemerschap is doorzetten. Een leerpad met ups en downs, maar je leert veel en wordt er uiteindelijk een beter persoon van."
Werktuigbouwkundig ontwerper (Studierichting: Bouw / Installatie / Techniek)

Waarom zetten mensen uiteindelijk de stap naar ondernemerschap?

De keuze om ondernemer te worden ontstaat meestal niet van de één op de andere dag. Wanneer we vragen waarom mensen de stap hebben gezet, zien we dat het vooral draait om vrijheid. Vrijheid om zelf te bepalen wat je doet, op welke manier en voor wie. Ook 'meer uitdaging' scoort hoog als motivatie.

Redenen om te starten als ondernemer Percentage
Meer vrijheid 69%
Meer uitdaging / passie volgen 55%
Betere werk-privébalans 38%
Onvrede met werken in loondienst 36%
Meer geld verdienen 22%
Toeval / een kans kwam op m'n pad 22%
Ontslag / reorganisatie 14%
Anders 10%

Diploma als basis, maar de praktijk vormt je

Nog niet de helft (47%) vindt een diploma belangrijk voor succes als ondernemer. De strekking: een diploma is een stevige basis, signaal van niveau en in sommige vakken zelfs vereist. Tegelijk zeggen veel ondernemers dat ervaring en zelfstudie uiteindelijk zwaarder wegen: je leert ondernemen vooral door te doen, bij te sturen en je blijvend te ontwikkelen.
 
Waar leer je als ondernemer? Percentage
In de praktijk 95%
Door zelfstudie 74%
Van andere ondernemers 70%
Van klanten 63%
In loondienst (verleden) 56%
Tijdens opleiding 42%
"Universitaire en goede hbo-opleidingen leren je anders nadenken over problemen. Naast misschien enkele vaktechnische dingen, waar je in de praktijk in je eerste jaren nog wel iets aan hebt, maar later steeds meer naar de achtergrond verdwijnt."
IT-consultant (Studierichting: Data / ICT / Informatica)
Blijven ontwikkelen: om- en bijscholing
Ondernemers blijven leren. 62% liet zich na hun opleiding bij- of omscholen, meestal 1 tot 2 weken per jaar. Die motivatie zit 'm vooral in persoonlijke ontwikkeling (53%), omdat kennis in het vak verplicht is (29%) of vanwege een nieuwe richting (14%). 
 
In de toelichtingen noemen ondernemers vooral vaktechniek bijhouden, verplichte certificeringen en nieuwe digitale skills. Denk aan PE- en BIG-punten in de zorg, Wft/PE in finance, ICT- en data/AI-certificaten, veiligheidscertificaten (VCA/BHV), én korte trajecten voor marketing, sales of ondernemersvaardigheden.
 
"De gezondheidszorg verandert voortdurend. Innovatie en zorgtechnologie zorgen ervoor dat je bij moet blijven. Bovendien moet alles wat je bij patiënten doet, wetenschappelijk zijn onderbouwd."
Verpleegkundige (Studierichting: Sociaal werk / Zorg & Welzijn)

Meerderheid doet nu ander werk dan waarvoor opgeleid

Eén op de drie zzp'ers doet nu totaal ander werk dan waarvoor ze zijn opgeleid. Dat klinkt misschien onverwachts, maar past juist goed bij ondernemen: gaandeweg ontdekken waar je talent zit en wat echt bij je past.
 
    Hoe lang geleden opleiding afgerond?
Werk je nog steeds in het vakgebied waarvoor je bent opgeleid? Totaal < 3 jaar 3 - 10 jaar 10 - 20 jaar > 20 jaar
Ja, volledig 40% 64% 56% 36% 36%
Gedeeltelijk 28% 26% 22% 34% 27%
Nee, ik doe nu totaal iets anders 32% 10% 22% 30% 37%
Waarom opleiding en werk uit elkaar lopen, heeft verschillende redenen. Onder de groep die nu iets anders doet dan waarvoor ze is opgeleid, wordt het vaakst genoemd dat er een nieuwe interesse of passie ontstond. Ook de wens voor meer zelfstandigheid en meer eigen regie komen veel naar boven. 
 
Waarom doe je ander werk dan waarvoor je bent opgeleid? Percentage
Ik ontdekte een nieuwe passie of talent 42%
Ik wilde meer vrijheid of zelfstandigheid 39%
Toeval / iets kwam op mijn pad 32%
Ik verloor de interesse in mijn oorspronkelijke richting 24%
Persoonlijke omstandigheden (bijv. burn-out, ontslag) 20%
Er waren weinig kansen in mijn oude vakgebied 17%
Andere reden 12%
“Ik heb 26 jaar met plezier in communicatie gewerkt, maar vond het ook leuk om later iets maatschappelijks te gaan doen en zo meer tijd voor mezelf te hebben.”
Pedicure (Opleiding: Communicatie / Marketing / Copywriting)

Amper spijt over studiekeuze

Ondanks al die veranderingen vinden veel ondernemers hun vervolgopleiding allesbehalve een verspilde moeite. Ruim 8 op de 10 zegt helemaal geen spijt te hebben.  Ze noemen vooral algemene vaardigheden die nog steeds van grote waarde zijn: plannen, schrijven, presenteren, samenwerken, analytisch denken en simpelweg leren doorzetten als het even tegenzit. Het zijn die vaardigheden — en niet per se de vakinhoud — die hen nu helpen als ondernemer.
 
Bij de kleinere groep die wel (enigszins) spijt voelt, ligt dat gevoel meestal niet bij de opleiding zelf. Het gaat om het moment van kiezen; vaak rond je 17e of 18e, wanneer je nog niet kunt overzien wat bij je past. En soms speelt de omgeving mee:
 
“Ik wist op jonge leeftijd al wat ik wilde, maar op aandringen van de omgeving toch iets anders in loondienst gaan doen. Nu toch weer mijn droom gevolgd.”
Rij-instructeur (Opleiding: Accountancy / Finance / Bedrijfseconomie)

Ondernemerschap moet groeien, maar zaadje kan eerder geplant worden

Ondernemerschap ontstaat niet in de klas en meestal ook niet op jonge leeftijd. Het groeit stap voor stap, door werken, ontdekken, fouten maken en opnieuw beginnen. Toch zeggen veel ondernemers dat ze het fijn hadden gevonden als ze op de middelbare school al hadden gehoord dat zelfstandig ondernemen óó́k een pad is. Niet als uitzondering, maar als realistische optie naast loondienst.
 
Een vervolgopleiding is bij ondernemers niet het startpunt van een vastomlijnd pad. Maar de vaardigheden die je daar opdoet — samenwerken, plannen, kritisch denken, doorzetten — blijken later juist van grote waarde. Daarom kijkt het overgrote deel van de ondernemers zonder spijt terug op hun studiekeuze, ook wanneer hun huidige werk iets heel anders is.
 
Met andere woorden: Ondernemen begint niet bij een boek of diploma, maar in de praktijk. Maar het onderwijs kan wel helpen om die weg eerder zichtbaar te maken, bijvoorbeeld door nieuwsgierigheid, initiatief én fouten durven maken op de middelbare school meer ruimte te geven.

Casper Zwart

Casper Zwart
Casper is Adviseur Klanttevredenheid bij Knab en heeft daarnaast veel ervaring als schrijver. Hij doet al jaren regelmatig onderzoek naar de behoeftes en ervaringen van zzp'ers.

Deel via: